Zaczarowana bryczka Ratzingera

11 lutego 2014
Adam Szostkiewicz

Mija pierwsza rocznica szoku, jakim dla świata katolickiego było zrzeczenie się urzędu papieża przez Benedykta XVI. Ciekawe światło na Josepha Ratzingera rzuca rocznicowa rozmowa Katolickiej Agencji Informacyjnej z abp. Alfonsem Nossolem, zaprzyjaźnionym z byłym papieżem i najlepszym polskim znawcą jego teologii.

Nossol nie kryje, że jest entuzjastą Benedykta jako teologa, intelektualisty, przywódcy Kościoła. To nic niezwykłego. W polskiej elicie kościelnej notowania Benedykta są wciąż bardzo wysokie, wydaje mi się, że wyższe niż Franciszka (choć po wizycie ad limina mogą też pójść w górę i jego), a może nawet Jana Pawła II (w sensie dorobku naukowego, teologicznego). I to nie dziwi, bo Ratzinger rzeczywiście na niwie oficjalnej (zgodnej z doktryną i praktyką kościelną) teologii katolickiej jest wybitny, choć dla mnie bardziej inspirujące były dzieła mniej ortodoksyjne, np. Teilharda de Chardin, i bardziej ,,odjechane”, np. Chestertona, Mertona, Dupuisa, Griffthsa.

Ale rozmowy-rzeki Ratzingera z Peterem Seewaldem nawet teologiczny laik może przeczytać z pożytkiem. Układają się one w tę samą konserwatywno-ortodoksyjną narrację o rozchwianym, zaburzonym współczesnym świecie, poddanym ,,dyktaturze relatywizmu”. W tym świecie ostatnią latarnią nadziei jest chrześcijaństwo i Kościół rzymsko-katolicki.

Seewald, były wściekle lewicowy dziennikarz niemiecki, dziś ortodoksyjny katolik, jest dobrym przykładem, że ta narracja może być atrakcyjna dla  ludzi z jakichś, zwykle głęboko osobistych powodów, rozczarowanych albo zmęczonych kulturą wolności, indywidualizmu i ekspresji bez granic, używania życia.

Ale jest też motyw niezwykle sentymentalny. Tęsknota za światem, w którym wszystko było jakoś, gorzej czy lepiej, poukładane i oswojone. Abp Nossol wspomina, jak gościł w diecezji opolskiej kardynała Ratzingera, na długo, zanim ten został papieżem. Zabrał go na obchody jubileuszu 25-lecia święceń kapłańskich pewnego miejscowego księdza. Na granicy parafii czekała bryczka ozdobiona  kwiatami. Kardynał usiadł w bryczce, Nossol, z batem w ręce, obok woźnicy na koźle.

,,Po pobycie na tej uroczystości [Ratzinger] mówił, że czuł się zupełnie jak w Bawarii. Często mi powtarzał, że dostrzega mnóstwo podobnych elementów religijności śląskiej z bawarską. Na Śląsku Opolskim czuł się jak u siebie i o tym mówił. Miał poczucie, że jest u siebie”.

Polscy nacjonaliści zapewne nie zachwycą się tymi słowami Bawarczyka, ale polscy tradycyjni katolicy być może tak. Słowa kardynała czytam dziś jako wyraz nostalgii za bezpowrotnie chyba już utraconym światem religijno-kulturowym, jednolitym i hierarchicznym.

Ratzinger nie jest wyjątkiem. Takich religijnych nostalgików jest niemało, także w krajach kulturowo mieszanych, np. w Anglii. Znam kilku Anglików w dojrzałym wieku, którzy są anglikanami, ale jeżdżą do Polski, by poczuć przez kilka dni atmosferę swojego dzieciństwa i młodości, kiedy ich świat był podobny do tego, co wciąż można znaleźć w Polsce: księży w sutannach na ulicach, zakonnice w habitach, a nawet kornetach, bicie dzwonów i sygnaturek kościelnych.

Nie wiem, czy to jest komplement, że Polska jest postrzegana przez nostalgików takich, jak ci anglikanie i sam Ratzinger, jako religijny skansen. Dla mnie nie jest. Wolałbym, by na Polskę patrzono nie jako skansen czy ostatnią redutę katolicyzmu, lecz by szukano w niej religijnej, teologicznej, kulturowej inspiracji do dobrych zmian na przyszłość, w Kościele i świecie. Tak kiedyś było (Bracia polscy, Łaski, Frycz Modrzewski, kolokwium toruńskie, konfederacja warszawska) , ale przed wiekami.  Fajna ta bryczka Ratzingera, ale nie dla wszystkich, a jechać nią można tylko do tyłu.